Lekcije medijske pismenosti: verifikacija sadržaja u digitalnom okruženju

Treba imati na umu da se nijedna informacija koja se pojavi na svetskoj informativnoj mreži, ne može smatrati verodostojnom i tačnom. I zaista, ako uprkos svim mogućim proverama i budnosti raznih posrednika u tradicionalnim medijima, dezinformacija može biti delotvorna, šta tek može da se kaže za mrežu kojoj se pristupa direktno, bez ikakvog posredovanja i kontrole?

Filip Breton, Izmanipulisana reč

Lažne vesti i manipulativni sadržaji svakako nisu novi fenomen. Ipak, zahvaljujući internetu i društvenim mrežama, ovakav sadržaj moguće je lakše i brže proširiti tako da dođe do velikog broja ljudi. Ipak, nove tehnologije omogućile su i razvoj alata pomoću kojih je ovakav sadržaj moguće otkriti i dekonstruisati.

Verifikacija fotografija

Postoji nekoliko servisa na kojima je moguće proveriti u kojim se sve kontekstima i na kojim sajtovima upotrebljene fotografije čija se autentičnost proverava što može olakšati pronalaženje izvora. To su Gugl obrnuta pretraga (Google images search), Jandeks (Yandex) i Tinaj (TinEye). Na ovim servisima fotografiju je moguće dodati iz računara ili nalepiti link fotografije koja je već objavljena na internetu. Još jedan koristan alat Forenzikli (Forensically) nudi niz podataka o fotografiji: vreme snimanja, model uređaja kojim je snimljena fotografija kao i preciznu geolokaciju, a može prepoznati i umetnute delove na fotografiji. Važno je znati da za fotografije koje su već objavljenje na društvenim mrežama ovi podaci najčešće neće biti dostupni. Kasnije podatke o geolokaciji moguće je pretražiti u aplikaciji Gugl maps (Google Maps) te pomoć opcije Street view videti okolinu u kojoj je fotografija snimljena. Za proračun koliko osoba može da stane na određeni prostor u eksterijeru, moguće je koristiti alat Mapčeking (MapChecking).

Verifikacija naloga na društvenim mrežama

Kada pretražujemo ličnosti, od koristi može biti jednostavan alat Vebmi (Webmii) koji je zasnovan na principu pretrage prema imenu i prezimenu. Pored toga, postoji nekoliko alata za pretragu društvenih mreža. Jedna od njih je Tviter napredna pretraga (Twitter Advanced Search). Pretraga na Tviteru moguća je pomoću ključnih reči, odabirom određenog naloga ili heštega, a jedna od opcija je i sužavanje pretrage određenim vremenskim periodom. Za sličnu pretragu na Fejsbuku može poslužiti sajt fb-search.com. Postoje i servisi na kojima je moguće analizirati naloge na Tviteru, saznati koliko često su aktivni, kojim danima i u koje doba dana, proveriti koliko često i čije objave retvituju što može biti znak pristrasnosti, koje haštag oznake najčešće koriste i tako dalje. To su platforme Tvitonomi (Twittonomy) i Trutnest (TruthNest).

Kratku video lekciju o lažnim vestima, proveri podataka i manipulacijama poznatih jutjubera moguće je naći na ovom linku.